Θέματα Γλωσσολογίας (Σημεία-κλειδιά)

Χαρακτηριστικά Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας
Διακρίνεται σε τέσσερις διαλεκτικές ομάδες:
α.Αττικοϊωνική
β.Αρκαδοκυπριακή
γ.Αιολική
δ.Δυτική Ελληνική (περιλαμβάνει τη Δωρική και την Βορειοδυτική)

Κάθε διαλεκτική ομάδα παρουσιάζει φωνολογικές διαφορες. Ας δούμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά:

Αττική και Ιωνική
Οι δύο διάλεκτοι μοιράζονται πολλά ισόγλωσσα, δηλαδή πολλά κοινά γλωσσικά χαρακτηριστικά.Τέτοια είναι:
α.Η τροπή του [α:] ᾱ σε [ε:] η         (μᾱτηρ>μήτηρ)
**Η Ιωνική πραγματοποιεί την τροπή ακόμη και μετά από [e]ε , [i]ι,  [r]ρ          (αττ. χώρα> ιων. χώρη)

β. Η πρὠιμη αποβολή του F. Το δίγαμμα προφερόταν περίπου όπως το W στη λέξη Washington  (Fοίνος>οίνος)

γ. Τροπή της κατάληξης -τι σε -σι  (δίδωτι>δίδωσι)

δ.Εμφάνιση απαρεμφάτου σε -ναι (δούναι, είναι)

ε. Εμφάνιση υποθετικού ει και δυνητικού αν

Αρκαδική και Κυπριακή
Οι δύο αυτές διάλεκτοι παρουσιάζουν κάποιες κοινές ιδιαιτερότητες, όπως:
α. Η χρήση του πός αντί για πρός

β. Η χρήση της δοτικής με τις προθέσεις απύ και εξ  (αρκ. εξ ται ζαι > αττ. εκ της γης)

γ. Μέσες παρελθοντικές καταλήξεις -τυ και ντυ στη θέση των -το και -ντο       (αρκ. γένοιτυ> αττ. γένοιτο)
**Ειδικά η Αρκαδική έχει μέση κατάληξη Ενεστώτα (γ'πρόσωπο ενικού) σε -τοι      (αρκ.γένητοι> αττ. γένηται)

Δυτική Ομάδα
Κάποια από τα χαρακτηριστικά των διαλέκτων που ανήκουν σε αυτή την ομἀδα κάτωθεν:
α. Διατηρείται το ινδοευρωπαϊκό [a:]    (μᾱτηρ)

β. Διατηρείται η κατάληξη -τι   (δίδωτι)

γ. Χρήση του εν+δοτική αντί για εις+αιτιατική ώστε να δηλωθεί η στάση σε τόπο ή η κίνηση προς τόπο

**Η Δωρική διάλεκτος παρουσιάζει κάποιες ξεχωριστές ιδιαιτερότητες:
α. Εξελίσσει τα παλαιά χειλοϋπερωικά σύμφωνα σε χειλικά   (*penkwe>δωρ. πέμπε>αττ. πέντε)

β. Παρουσιάζει κατάληξη μετοχής παρακειμένου σε -ων  (δωρ. κατελυλυθών > αττ. κατεληλυθώς)

γ. Χρησιμοποιεί πατρωνυμικό επίθετο αντί για πατρικό όνομα
(δωρ. Αριστοκλής Αριστοκλείδης>αττ. Αριστοκλής Αριστοκλέους)

Σύγκριση Νεοελληνικής και Αρχαιοελληνικής Προφοράς
α. Στην ΑΕλ έχουμε προσωδία, έτσι τα φωνήεντα διακρίνονται σε μακρά και βραχέα. Στην ΝΕλ όμως όλα τα φωνήεντα είναι βραχέα!

β.Στην ΑΕλ έχουμε τα κλειστά ηχηρά σύμφωνα b d g που στην ΝΕλ είναι τα β δ γ

γ. Στην ΑΕλ έχουμε κανονική προφορά των διφθόγγων (αι=αϊ) σαν δύο φθόγγους, ενώ από τον 3ο πΧ αιώνα κι έπειτα φωνητικά οι δίφθογγοι μονοφωνήθηκαν (αι=ε)

δ.Τα δασέα σύμφωνα της ΑΕλ ph th kh μετατράπηκαν στα άηχα τριβόμενα φ θ χ

ε. Το Η συμβόλιζε αρχικά την δάσυνση κι έπειτα ένα μακρό ε. Δηλαδή Η=ΕΕ ή Η=[ε:]. Σταδιακά εμφανίζεται ο ιωτακισμός, οπότε το Ήτα προφέρεται [i].

ζ. Στην ΑΕλ το γράμμα <ζ> προφέρεται [zd] ή [dz].

η.Τα διπλά σύμφωνα προφέρονται ως διπλά στην ΑΕλ (π.χ. ἀλλος), ενώ στην ΝΕλ προφέρονται ως ἐνα λ.

θ.Η δάσυνση προφέρεται. Έτσι η "ιστορία" [historia] προφέρεται με ένα δασύ έντονο [hi] στην αρχή.

Πώς γράφουμε σε Προευκλείδιο Αλφάβητο;
α. Χρησιμοποιούμε μόνο κεφαλαία γράμματα!!
β. Όπου βλέπουμε Η το αλλάζουμε με Ε
γ. Όπου βλέπουμε Ω το αλλάζουμε με Ο
δ. Οι δίφθογγοι ΑΙ και ΟΙ μένουν ως έχουν!
ε.Το ΕΙ μένει ως έχει όταν είναι γνήσιο και μετατρέπεται σε Ε όταν προέρχεται από συναίρεση!
ζ. Το ΟΥ μένει ως έχει όταν είναι γνήσιο και γίνεται Ο όταν προέρχεται από συναίρεση.
η. Μετατρέπουμε τη δασεία σε Η που συμβολίζει επίσης την δάσυνση!

π.χ. ήβη = ΕΒΕ

Πως ήταν η Ερασμική προφορά;
Σας παραθέτω μόνο τους φθόγγους που προφέρονται διαφορετικά απ'οτι συνηθίζουμε εμείς να προφέρουμε διαβάζοντας μια αρχαία ελληνική λέξη:

β = /b/
γ = /g/
δ = /d/
θ = /t/
ζ = /dz/
χ = /k/
σ = /s/ ακόμη και στη λέξη <κόσμος> (και όχι [kozmos])
κχ = /k/
τθ = /t/
φθ = /ft/
χθ = /kt/
Το άγμα υφίσταται, αλλά δεν γράφουμε και δεν προφέρουμε τη δάσυνση!

Τί είναι η αναπληρωματική έκταση (αντέκταση);
Πρόκειται για ένα φαινόμενο που συμβαίνει όταν σε μια λέξη απλοποιούμε ένα συμφωνικό σύμπλεγμα (δηλαδή ένα ζευγαράκι συμφώνων). Επειδή οι λέξεις είχαν ορισμένη μετρική αξία (διαρκούσαν δηλαδή ορισμένο χρόνο), όταν απαλείφουμε κάτι, δημιουργείται πρόβλημα στην διάρκεια της λέξης. Για να ξεπεραστεί το πρόβλημα, το πλησιέστερο βραχύ φωνήεν μετατρέπεται σε μακρό.

Παλαιά αντέκταση: έφᾰνσα > έφᾱνα (το <σ> έφυγε κι έτσι το <α> μάκρυνε)
Νεότερη αντέκταση: έφανα > έφηνα (το <α> μακραίνει έντονα αλλάζοντας ακόμη και σε ποιότητα, έγινε δηλ.<η>)

Γιατί αλλάζουμε το γράφημα της τελευταίας συλλαβής της πρώτης λέξης στην έκθλιψη ή την κράση;
Αυτό συμβαίνει εξαιτίας ενός φωνολογικού νόμου, κατά τον οποίο τα ψιλά σύμφωνα τρέπονται στα αντίστοιχα τους δασέα κατά τα φθογγικά αυτά πάθη (η έκθλιψη και η κράση αποτελούν φθογγικά πάθη).

ἐκθλιψη: kata#hemeran> kat#hemeran > kathemeran (καθ'ημεραν)
Στα αρχαία ελληνικά, που ο ρυθμός και η ευφωνία ήταν πολύ σημαντικά, η χασμωδία αποτελούσε συχνό πρόβλημα. Η χασμωδία συμβαίνει συνήθως όταν έχουμε δυό σύμφωνα στη σειρά, οπότε το στόμα μένει ανοιχτό για πολύ, έτσι οι αοιδοί στερεύουν από ανάσα και τους τρέχουν και τα σάλια. Μας αρέσει αυτό; Νοοοοπ.
Έτσι, λοιπόν, πολλές φορές όταν μια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η επόμενη της αρχίζει από φωνήεν, η πρώτη λέξη χάνει το τελικό φωνήεν της. Αυτό λέγεται έκθλιψη.
Εδώ το <η> της λέξης "ημέρα" ήταν δασύ. Το <α> του κατά έφυγε, αλλά το <τ> φορτώθηκε τη δάσυνση της "ημέρας".
t+h = th λοιπόν και αντίστοιχα th=Θ!

κράση: to#himation > thoimation (θοιμάτιον)
Εδώ η χασμωδία μας ταλαιπωρεί πάλι! Το άρθρο τελειώνει σε φωνήεν και το "ιμάτιον" αρχίζει από φωνήεν και μάλιστα δασύ! Στην κράση άρθρο και ουσιαστική συγχωνεύονται σε μια λέξη. Το <ο> ενώνεται με το <ι> και δημιουργούν την δίφθογγο "οι". Κάποιος πρέπει να φορτωθεί τη δάσυνση όμως κι αυτό είναι το [t], οπότε έχουμε πάλι τ+δάσυνση =th=Θ

συναίρεση: τιμάω>τιμώ
Είμαι βέβαιη πως αυτό το γνωρίζετε καλά! Η χασμωδία είναι και πάλι το πρόβλημα, οπότε δύο φωνήεντα συγχωνεύονται σε ένα και μακρό.