Συνέντευξη στη Δημιουργική Ομάδα Φοιτητών Φιλολογίας
1. Παρακολουθήσαμε την θεατρική παράσταση με τίτλο «Νίτσε», το σενάριο της οποίας επιμεληθήκατε και στην οποία υπήρξατε πρωταγωνιστής. Η ίδια γνώρισε μάλιστα μεγάλη επιτυχία. Ονειρεύεστε τον εαυτό σας ηθοποιό; Υπάρχει τελικά γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ θεάτρου και φιλοσοφίας;
Είναι γεγονός πως η σειρά θεατρικών έργων «Η φιλοσοφία στην σκηνή» γνώρισε έως τώρα πολύ μεγάλη επιτυχία. Όπως είπατε, έχω γράψει το κείμενο των δεκατεσσάρων θεατρικών έργων από τα οποία αποτελείται, και ο ίδιος πρωταγωνιστώ επί σκηνής. Είναι προφανές, λοιπόν, πως το εγχείρημα αυτό υπήρξε για εμένα προσωπικό στοίχημα, και το γεγονός πως μέχρι τώρα δείχνει να έχει κερδηθεί μου προξενεί μεγάλη χαρά, αλλά όχι και έκπληξη. Και τούτο διότι ο κόσμος πάντοτε αγκαλιάζει το καλό θέατρο, αυτό που έχει κάτι να του πει, καθώς και την καλή φιλοσοφία. Εμείς παρουσιάζουμε την ζωή και την σκέψη δεκατεσσάρων σπουδαίων φιλοσόφων, ένας εκ των οποίων είναι ο Νίτσε, μέσα από πρωτότυπα και άρτια θεατρικά κείμενα, προσπαθούμε, δηλαδή, να πάρουμε το καλύτερο από τους χώρους της φιλοσοφίας και του θεάτρου, οι οποίοι, άλλωστε, δεν είναι καθόλου ξένοι μεταξύ τους. Το θέατρο και η φιλοσοφία αποτελούν πνευματικές δραστηριότητες σαφέστατα συγγενικές και συναφείς. Η τέχνη, γενικώς, στηρίζεται στην συνάντηση του θεατή – ή του ακροατή – με το καλλιτέχνημα. Το θέατρο, ειδικότερα, πέρα από την συνάντηση αυτή, απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του θεατή στα επί σκηνής δρώμενα, όπως ακριβώς και η φιλοσοφία προϋποθέτει την δημιουργική μέθεξη του δέκτη σε όσα του προτείνει. Μέσω του θεατρικού έργου ο συγγραφέας διαλέγεται με τον θεατή αλλά και με την εποχή του, όπως ακριβώς κάνουν και οι φιλόσοφοι μέσω των ιδεών τους. Το θεατρικό έργο δεν είναι ποτέ τετελεσμένο, δεν προσφέρεται στον παρατηρητή ως κάτι αποκρυσταλλωμένο, αλλά εξελίσσεται και απαιτεί την εκ νέου προσέγγιση και ερμηνεία του διαρκώς, όπως ακριβώς και μια φιλοσοφική ιδέα. Οι πολλαπλές και ενίοτε ρηξικέλευθες αναγνώσεις τόσο των αρχαίων τραγικών όσο και των μεγάλων φιλοσόφων αποδεικνύουν πως το θέατρο και η φιλοσοφία διατηρούν μια ιδιαίτερη δυναμική, η οποία, ας πούμε, δεν διακρίνει έναν ζωγραφικό πίνακα ή ένα άγαλμα. Αυτά μόλις δημιουργηθούν μπορούν να ερμηνευθούν τελεσίδικα, αρκεί εκείνος που θα τα προσεγγίσει να διαθέτει τις απαραίτητες γνώσεις και την δέουσα ευαισθησία. Μπορούμε να γνωρίζουμε με ακρίβεια τι ακριβώς ήθελε να υποβάλει ο Μιχαήλ Άγγελος με τον Δαυίδ του, και τα συναισθήματα που το άγαλμα αυτό προκαλεί στους θεατές είναι τα ίδια από τότε που σμιλεύτηκε έως σήμερα. Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για τον Ρινόκερο του Ιονέσκο και τον υπεράνθρωπο του Νίτσε, πνευματικά δημιουργήματα που απαιτούν την διαρκή επαναπροσέγγιση και την εκ νέου ερμηνεία τους. Σε ό,τι αφορά στο εαυτό μου, ονειρεύομαι να συνεχίσω να επικοινωνώ με τους νέους ανθρώπους και να είμαι χρήσιμος για την κοινωνία και την εποχή μου. Άλλωστε, πρέπει να σας πω, εμπιστεύομαι απόλυτα το της ζωής. Αυτό δεν σημαίνει πως παραδίδομαι μοιρολατρικά σε ό,τι έρχεται. Απλώς είμαι ανοικτός στις νέες προκλήσεις. Νεώτερος αγαπούσα πολύ το ποδόσφαιρο, μάλιστα ο ίδιος ασχολούμουν ενεργά παίζοντας σε υψηλό επίπεδο. Όταν η ζωή με έφερε σε επαφή με την φιλοσοφία και μου έδωσε την δυνατότητα να ασχοληθώ με αυτήν ως επαγγελματίας φιλόσοφος, άδραξα την ευκαιρία αφήνοντας το ποδόσφαιρο, δίχως, βέβαια, να ξεχάσω την αγάπη μου για αυτό. Όταν ένας κύκλος κλείνει ανοίγει ένας άλλος, και πάντοτε μας προσφέρονται επαρκείς ενδείξεις και για το ένα και για το άλλο. Πρέπει απλώς να μπορούμε να τις εντοπίσουμε. Υπό την έννοια αυτή σαφώς θα με ενδιέφερε να ασχοληθώ ακόμη πιο ενεργά με το θέατρο στο μέλλον.
2. Κατεβαίνοντας το θεατρικό πάλκο, πότε νιώσατε ότι η εμπλοκή σας στα του θεάτρου εκπλήρωσε τον στόχο της;
Ο στόχος ενός θεατρικού έργου με έντονο φιλοσοφικό υπόβαθρο – όπως αυτά που παρουσιάζουμε – είναι να επικοινωνήσει σημαντικά νοήματα προσφέροντας, παράλληλα, αισθητική απόλαυση. Το θερμό χειροκρότημα των θεατών στο τέλος των παραστάσεων με κάνει να αισθάνομαι κάθε φορά πως κάτι επετεύχθη. Στην μνήμη μου, ωστόσο, έχει χαραχθεί μια συγκεκριμένη βραδιά στο θέατρο Τζένη Καρέζη, όπου παρουσιάζαμε για περίπου τέσσερις μήνες το έργο Σοπενχάουερ. Είχαν έλθει για να παρακολουθήσουν την παράσταση τα μέλη μιας μονάδας απεξάρτησης, νέα παιδιά που προσπαθούν, όπως γράφει ο Σαίξπηρ, «να ανοίξουν τον κόσμο με το σπαθί τους». Ο ενθουσιασμός με τον οποίον μετά την παράσταση μιλούσαν για το έργο αλλά και για την φιλοσοφία του Σοπενχάουερ εδραίωσε μέσα μου την πεποίθηση πως αυτό που έχουμε αναλάβει έχει αντίκρισμα.
3. Η αρχαία Ελλάδα γέννησε την φιλοσοφία, άραγε η σύγχρονη Ελλάδα φιλοσοφεί;
Η σύγχρονη Ελλάδα βεβαίως φιλοσοφεί, αλλά όχι επειδή οι πρόγονοί μας γέννησαν την φιλοσοφία. Φιλοσοφεί επειδή οι νέοι άνθρωποι έρχονται κοντά στην φιλοσοφία φέρνοντας νέες οπτικές, ενδιαφέροντα και αντιλήψεις, επειδή ο Έλληνας γενικώς βρίσκει ευχαρίστηση στο να αμφισβητεί και να ανατρέπει παγιωμένες απόψεις, επειδή είναι ανοικτός στα νέα ρεύματα και στις προκλήσεις της κάθε εποχής. Από την αρχαιότητα έως σήμερα, εάν υπάρχει κάποιο χαρακτηριστικό του ελληνικού πνεύματος που έχει μείνει αναλλοίωτο, αυτό είναι η διάθεση για την αμφισβήτηση και την καινοτομία, συνδυασμένη με την κριτική στάση απέναντι στην πνευματική αυθεντία. Το πνεύμα αυτό, θεωρώ, είναι που εγγυάται την διατήρηση του σφρίγους της φιλοσοφίας στην χώρα μας.
4. Υπάρχει θέση για την πραγμάτωση φιλοσοφικών θεωρήσεων κάποιας ποιότητας στη σύγχρονη εποχή του κυνικού ρεαλισμού, όπου καταδεικνύεται ο σκεπτόμενος ως «αμπελοφιλόσοφος» και «αερολόγος»;
Νομίζω πως ιδίως εποχές όπως η δική μας προσφέρονται για φιλοσοφικές θεωρήσεις ποιότητας. Και τούτο διότι δημιουργούν στον σκεπτόμενο άνθρωπο απορία (με την κυριολεκτική σημασία της λέξης), δηλαδή αδιέξοδα. Η μεγάλη φιλοσοφία γεννιέται είτε χάριν παιδιάς, είτε εξ ανάγκης. Η διάθεση για παιδιά ουδέποτε λείπει από τον άνθρωπο. Σήμερα υπάρχει και η ανάγκη. Βλέπουμε πως οι παλαιές έννοιες και οι αξίες δεν είναι πλέον αποτελεσματικές και κατάλληλες, ώστε ο άνθρωπος να τις υιοθετήσει ως άξονες στην ζωή του. Οι ιδεολογίες έχουν καταρρεύσει, οι θρησκείες στην πράξη λίγο πολύ έχουν αποτύχει, οι αξίες έχουν στην πράξη αποδειχθεί κενές νοήματος Πιστεύω πως η εποχή μας αποτελεί το πρελούδιο της αναγέννησης της φιλοσοφίας.
5. Πιστεύετε ότι η προσχώρηση κομματικών παρατάξεων στα εκπαιδευτικά ιδρύματα έχει σκοτώσει την ακαδημαϊκή πρόοδο;
Η ενασχόληση των νέων ανθρώπων – και, δη, των φοιτητών – με τα κοινά αποτελεί θεμέλιο της δημοκρατίας. Ο νέος άνθρωπος διακρίνεται από την ευαισθησία του, την δυνατότητά του να στρατεύεται ανιδιοτελώς σε ευρύτερους σκοπούς και την διάθεσή του να προσφέρει στο σύνολο. Ως εκ τούτου, η ύπαρξη και λειτουργία πολιτικών παρατάξεων στο πανεπιστήμιο είναι απολύτως εύλογη και θεμιτή. Ο ρόλος των παρατάξεων, ωστόσο, φαλκιδεύεται όταν αυτές λειτουργούν ως φερέφωνα κομματικών οργανώσεων, όταν υιοθετούν άκριτα κομματικές γραμμές αντί να συνεισφέρουν την δική τους οπτική και τις φρέσκιες απόψεις τους. Αυτό συμβαίνει διότι ορισμένοι εντάσσονται στις παρατάξεις αυτές όχι για να προσφέρουν, αλλά για να εξυπηρετήσουν ιδιοτελείς σκοπούς, να αποκομίσουν οι ίδιοι οφέλη. Στις περιπτώσεις αυτές, πράγματι, η λειτουργία των πολιτικών παρατάξεων είναι στείρα, η γλώσσα που υιοθετείται ξύλινη – κάτι που διόλου δεν ταιριάζει σε νέους ανθρώπους –, και, τελικά, η ύπαρξή τους καθίσταται όργανο ανάσχεσης και συντήρησης, αντί να είναι εργαλείο βελτίωσης και προόδου. Έχω την γνώμη, όμως, πως στις μέρες μας κάτι αλλάζει προς το καλύτερο.
6. Η έρευνα φαντάζει terra incognita στα εγχώρια ιδρύματα. Συχνά μιλάμε ακόμη και για «πληρωμένα» διδακτορικά, ενώ οι παλαιογραφικές εκδόσεις της αρχαίας ελληνικής γραμματείας προέρχονται από την Λειψία ή την Οξφόρδη. Πώς σχολιάζετε το γεγονός;
Δεν νομίζω πως η κατάσταση που περιγράφετε αποτελεί τον κανόνα. Βεβαίως παντού και πάντοτε, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, υπάρχουν περιπτώσεις που δεν τιμούν το πανεπιστήμιο και τον ρόλο του. Ωστόσο, δεν μπορούμε να γενικεύουμε άκριτα, αδικώντας έτσι την πλειονότητα των καθηγητών και φοιτητών που κάνουν ευσυνείδητα το καθήκον τους. Σε ό,τι αφορά στην έρευνα, θεωρώ πως και εδώ η κατάσταση δεν πρέπει να περιγράφεται με τόσο μελανά χρώματα. Υπάρχουν πανεπιστημιακά ιδρύματα στην χώρα μας τα οποία αξιολογούνται παγκοσμίως σε υψηλότατες θέσεις, και τα οποία παρουσιάζουν ερευνητικό έργο ιδιαίτερα σημαντικό, το οποίο αναγνωρίζεται διεθνώς. Οι εγκυρότερες κριτικές εκδόσεις της αρχαίας ελληνικής γραμματείας όντως πιστώνονται σε ξένους επιστήμονες και ιδρύματα, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει κάτι για το παρόν των ελληνικών πανεπιστημίων. Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως οι κώδικες των κλασικών βρίσκονταν ανέκαθεν εκτός Ελλάδας, και πως οι εκδόσεις αυτές έγιναν σε μια περίοδο κατά την οποία ο ελληνισμός επεδίωκε να συγκροτήσει κράτος ύστερα από κατοχή τετρακοσίων χρόνων και πλέον. Όταν ο Teubner παρουσίασε τις κριτικές εκδόσεις του, το παλαιότερο πανεπιστήμιο στην χώρα, αυτό της Αθήνας, λειτουργούσε μόλις δέκα χρόνια.
7. Η πραγμάτωση μιας σύγχρονης εκδοχής της πλατωνικής Πολιτείας, πιστεύετε ότι θα μπορούσε να ευδοκιμήσει και να οδηγήσει την δική μας πόλιν σε ασφαλή επιβίωση;
Η πλατωνική πολιτεία έχει επικριθεί από πολλούς σύγχρονους στοχαστές, αρκεί να θυμηθούμε τι έχει γράψει για αυτήν ο Πόπερ. Ούτως ή άλλως, όπως και η Πολιτεία του Ήλιου του Καμπανέλα ή η Σάγκρι – Λα του Χίλτον, αποτελεί ουτοπία, και δυνάμει τούτου δεν μπορεί να έχει πραγματοποιήσιμες εκδοχές. Η ουτοπία δεν μπορεί να αποτελεί στόχο, είναι απλώς ένα φωτεινό σημείο στον ορίζοντα που μας δείχνει κάποιον δρόμο. Το πνεύμα της πολιτείας του Πλάτωνος, κατά την γνώμη μου, είναι αυτό του εξορθολογισμού. Από το πνεύμα αυτό μπορεί να ωφεληθούν οι σύγχρονες κοινωνίες, και όχι από συγκεκριμένες προβλέψεις και πρακτικές. Ο Πλάτων υπογραμμίζει πολλά πράγματα που είναι περίπου αυτονόητα, όμως όλοι τείνουμε να τα παραβλέπουμε. Ο κυβερνήτης πρέπει να αποφασίζει προς όφελος του συνόλου χρησιμοποιώντας το όπλο του ορθού λόγου. Η πολιτεία πρέπει να αξιοποιεί το ανθρώπινο δυναμικό της, ανάλογα με τις ικανότητες και τις δυνατότητες ενός εκάστους των πολιτών της. Οι σχέσεις του κράτους με τον πολίτη πρέπει να ρυθμίζεται με τέτοιον τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται η ευημερία του συνόλου. Το κράτος πρέπει να μεριμνά τόσο για την υλική όσο και για την πνευματική ευπραγία των πολιτών του. Αυτοί είναι ορισμένοι από τους άξονες σκέψης του Πλάτωνα, τους οποίους θα εντοπίσετε σε όλους τους μεγάλους πολιτικούς φιλοσόφους και στα περισσότερα από τα ισχύοντα στις μέρες μας συντάγματα.
8. Παρακολουθήσαμε την αποχώρησή σας από την διεύθυνση του μεταπτυχιακού προγράμματος του τμήματός μας περί Ηθικής Φιλοσοφίας . Εν τέλει τί είναι αυτό που πρέπει να αλλάξει στα επαρχιακά πανεπιστημιακά τμήματα ώστε να γίνουν τα πτυχία και τα μεταπτυχιακά τους αξιόπιστα;
Τα επαρχιακά πανεπιστημιακά τμήματα επιτελούν σημαντικότατο έργο, τόσο στα ακαδημαϊκά δρώμενα της χώρας μας, όσο και στις τοπικές κοινωνίες που τα φιλοξενούν. Πιστεύω πως είναι πολύτιμα και πρέπει να ενισχυθούν. Για να λειτουργήσουν απρόσκοπτα και αποδοτικά, ωστόσο, προαπαιτείται ο άρτιος στρατηγικός σχεδιασμός και η δέουσα στελέχωση. Πρέπει να είναι ξεκάθαρη η στόχευση του ιδρύματος και να γίνει ορθή επιλογή των ατραπών που θα ακολουθηθούν, ώστε οι στόχοι να επιτευχθούν. Πρέπει το επαρχιακό πανεπιστήμιο να προσφέρει κάτι, το οποίο δεν παρέχεται από κάποιο κεντρικό. Αυτό μπορεί να είναι είτε το γνωστικό αντικείμενο, είτε η ποιότητα σπουδών, η οποία διασφαλίζεται από την ποιότητα των διδασκόντων. Ένα φιλολογικό τμήμα στην Καλαμάτα, επί παραδείγματι, δεν μπορεί να είναι ανταγωνιστικό ως προς τα ήδη υπάρχοντα, εάν δεν διακρίνεται από πάρα πολύ υψηλή ποιότητα σπουδών. Για ποιόν άλλο λόγο θα επέλεγε κανείς το συγκεκριμένο τμήμα, και όχι αυτό της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης; Εμείς στην Καλαμάτα επιχειρήσαμε να δημιουργήσουμε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα εφάμιλλο των καλυτέρων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, με τα πλέον σύγχρονα αντικείμενα, με εξειδικευμένους διδάσκοντες, με άρτιο πρόγραμμα σπουδών. Το πρόγραμμα αυτό, εάν λειτουργήσει όπως το έχουμε σχεδιάσει, θα αποτελέσει πόλο έλξεις για φοιτητές από όλη την Πελοπόννησο αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα, διότι προσφέρει στους φοιτητές του σπουδές πάρα πολύ υψηλού επιπέδου.
9. Φιλόλογος και εργασία: υπάρχει ζωή χωρίς Α.Σ.Ε.Π. ;
Βεβαίως υπάρχει ζωή χωρίς ΑΣΕΠ. Το γεγονός πως τα φιλολογικά τμήματα έχουν πολύ υψηλή ζήτηση, παρότι το κράτος προσλαμβάνει ελάχιστους φιλολόγους σε σχέση με όσους κάθε έτος αποφοιτούν, το αποδεικνύει περίτρανα. Υπάρχει πάντα η ιδιωτική εκπαίδευση, η έρευνα, ο ευρύτερος χώρος του πνεύματος…Πέραν αυτών, εκείνος που θα επιλέξει να ασχοληθεί με τις ανθρωπιστικές σπουδές, λαμβάνει έναν ισχυρό οπλισμό για την ζωή του, γίνεται, θα λέγαμε, καλύτερος άνθρωπος. Σε μια εποχή παντοειδούς πληθωρισμού, εάν έπρεπε τώρα να επιλέξω για την ζωή μου στο μέλλον, θα επέλεγα να γίνω πιο ποιοτικός άνθρωπος.
10. Ο/η Φιλόσοφος που σας άλλαξε τη ζωή;
Νομίζω ο Καρτέσιος, ακριβώς διότι διακρίνεται από την διάθεση αμφισβήτησης, για την οποία σας έκανα λόγο προηγουμένως. Αν κάτι πρέπει αν κρατήσουμε από τον λεγόμενο πατέρα της σύγχρονης φιλοσοφίας, είναι ακριβώς αυτό, η δημιουργική αμφισβήτηση των πάντων. Κάνω λόγο για δημιουργική αμφισβήτηση, διότι η φιλοσοφία δεν αρκεί να αρνείται και να απορρίπτει, όσο σημαντικό και εάν είναι κάτι τέτοιο από μόνο του. Οφείλει, παράλληλα, να προτείνει, παρότι γνωρίζει πως οι προτάσεις της θα αμφισβητηθούν και εκείνες με την σειρά τους. Αυτή είναι η ιστορία του πνεύματος και ο Καρτέσιος, θεωρώ, είναι η επιτομή της.
Ο Θεοδόσιος Πελεγρίνης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου διδάσκει Φιλοσοφία από το 1977. Έκτοτε έχει αναπτύξει έντονη συγγραφική και ακαδημαϊκή δραστηριότητα. Τα τελευταία χρόνια πρωταγωνιστεί σε παραστάσεις "Φιλοσοφίας επί σκηνής" τα σενάρια των οποίων επιμελείται ο ίδιος. Παράλληλα συνεργάζεται με την Ελληνική Τηλεόραση 1 και το Γ' Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνία, όπου παρουσιάζει εκπομπές με θέματα που αφορούν στη φιλοσοφία και στην ιστορία της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου